W społeczeństwach zachodnich coraz częściej podejmuje się temat powszechności treści pornograficznych w internecie oraz problemów z tym związanych. Choć większość krajów wprowadziła ograniczenia wiekowe co do rozpowszechniania pornografii wśród dzieci, to w dużej mierze są to ograniczenia iluzoryczne. Nawet 8-letnie dziecko za kliknięciem myszy (lub dotknięciem ekranu telefonu) może przebierać w pornografii z całego świata. W większości przypadków wystarczy, że kliknie tylko w przycisk „Mam ukończone 18 lat”, po czym bez problemu może przeglądać nawet najbardziej wulgarne i brutalne sceny pornograficzne. Wzrastająca świadomość na temat szkodliwości pornografii na umysł dziecka popycha kolejne kraje do zmiany tego stanu rzeczy. Luizjana wprowadziła już system weryfikacji użytkowników stron pornograficznych za pomocą rządowej aplikacji LA Wallet (odpowiednik polskiego mObywatel).[1] Nad rozwiązaniami prawnymi pracują również kraje takie jak Włochy, Wielka Brytania czy Francja. Prace nad Sekwaną trwają od kilku lat, a po fiasku wcześniejszych rozwiązań prawnych, parlament proceduje kolejną ustawę, która zdaje się odpowiadać na wcześniejsze problemy.

Z francuskich badań Urzędu Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej (ARCOM)[2] wynika, że w samym 2022 roku aż 2,3 mln nieletnich Francuzów przeglądało strony z treściami pornograficznymi. W ciągu 5 lat odnotowano wzrost o 36%. Przeciętny chłopiec powyżej 12. roku życia spędza na stronach pornograficznych godzinę miesięcznie., a skala zjawiska jest coraz większa, co zdają się dostrzegać francuscy decydenci. Co ciekawe, z ustaleń ARCOM wynika, że 83% nieletnich użytkowników pornografii korzysta z niej za pośrednictwem smartfonów.

Francuzi od lat obserwują i analizują problem zbyt łatwego dostępu do treści pornograficznych, z których korzystają dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia. Negatywne konsekwencje korzystania pornografii są potwierdzone niezliczonymi badaniami na temat tego zjawiska. Największe spustoszenie pornografia wyrządza jednak wśród dzieci. Zauważyła to również  w swoim raporcie francuska Wysoka Rada ds. Równości (HCE).[3]  Urzędnicy ustalili, że 42% młodych chłopców i mężczyzn oglądających pornografie uważa, że dziewczęta lubią agresję fizyczną w stosunkach seksualnych. Jest to dowód na postępujące wypaczenie prawdziwego życia seksualnego w oczach młodych ludzi narażonych na oglądanie treści pornograficznych.  HCE stwierdziła w raporcie, że aż 90% treści pornograficznych przedstawia niesymulowane akty przemocy fizycznej, seksualnej lub  werbalnej wobec kobiet, które zdaniem Rady są poniżane, uprzedmiotowiane, odczłowieczane i torturowane. HCE jako organ doradczy rządu od lat postuluje wprowadzenie rzeczywistych rozwiązań prawnych ograniczających dostęp dzieci do plugawych treści.

Obecny stan prawny dotyczący ochrony małoletnich przed pornografią we Francji opiera się przede wszystkim o przepisy francuskiego Kodeksu karnego[4]. Zgodnie z jego brzmieniem osobie udostępniającej małoletnim takie treści grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Podobną sankcję znajdziemy również w polskim Kodeksie karnym, w art. 200 § 3. Przepisy tego typu znajdziemy w wielu systemach prawnokarnych Europy, jednak w praktyce ich stosowanie ogranicza się do tego, że właściciele portali pornograficznych przed wejściem na stronę pytają użytkownika, czy na pewno jest pełnoletni. Weryfikacja wieku na podstawie deklaracji użytkownika jest więc iluzoryczna.

Z powodu niewystarczalności tych przepisów, do właściwego stosowania wcześniej wspomnianego art. 227-24 francuski ustawodawca wprowadził nowy akt prawny. Ustawa nr 2020-936 z dnia 30 lipca 2020 r. mającą na celu ochronę ofiar przemocy domowej znowelizowała francuski Kodeks karny oraz wskazała, że odpowiedzialność za skuteczne ograniczenie dostępu do treści pornograficznych dzieciom w internecie ponoszą administratorzy stron udostępniających tego typu treści. To oni powinni dopełnić wszelkich starań, aby uniemożliwić małoletnim dostęp do pornografii[5]. Nad egzekwowaniem tego przepisu czuwa Urząd Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej (ARCOM), który obecnie działać może z urzędu, na wniosek prokuratora, a także osoby fizycznej, lub prawnej mającej w tym interes.

13 grudnia 2021 r. korzystając z tych kompetencji, ARCOM wezwał administratorów pięciu  dużych portali z treściami o charakterze pornograficznym do skutecznego uniemożliwienia nieletnim dostępu do treści znajdujących się na ich serwerach. Przedstawiciele branży porno nie dopełnili jednak tego obowiązku, przez co ARCOM skierowało sprawę do paryskiego sądu (co przewiduje wcześniej wspomniana ustawa 2020-936), w którym Urząd domaga się od głównych dostawców usług internetowych uniemożliwienia dostępu do tych stron wszystkim odbiorcom ich usług. Sprawa jednak utknęła, gdyż sąd ma poważne zastrzeżenia wobec tego, czy ma prawo oddziaływać w ten sposób na dostawców usług internetowych, do czego nie widzi podstawy prawnej w niedostatecznie skonkretyzowanych przepisach wcześniej wspomnianej ustayw.

            Francuski rząd wychodząc naprzeciw przeciągającym się sprawom, pragnie wzmocnić pozycję Urzędu Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej nową ustawą nr 1514 mająca na celu zabezpieczenie i regulację przestrzeni cyfrowej. Ustawę tę jednomyślnie przyjął w lipcu Senat, a obecnie proceduje ją Zgromadzenie Narodowe (Izba niższa parlamentu francuskiego).[6]  Ustawa wychodzi poza ramy samej ochrony nieletnich w internecie i reguluje m.in. prawne ramy walki z pornografią dziecięcą, phisingiem (metoda oszustwa w sieci) oraz deepfake’ami. Kluczowe dla francuskiego społeczeństwa są jednak przepisy dotyczące ograniczenia dostępu do pornografii dla dzieci.

            W projekcie zaproponowano nowe kompetencje dla ARCOM, który w razie naruszenia ustawy będzie mógł wezwać administratora witryn udostępniających treści pornograficzne dzieciom do usunięcia naruszeń. Administrator będzie miał 15 dni na ustosunkowanie się do tego wezwania. Po upływie tego terminu adresat wezwania otrzymuje kolejne wezwanie na dostosowanie swojej witryny do francuskiego prawa. Warto wskazać, że informacje o prowadzonych postępowaniach są podawane do wiadomości publicznej przez ARCOM. W myśl projektu, jeżeli wezwany nie zastosuje się do usunięcia uchybienia w wyznaczonym terminie i nie wprowadzi żadnego systemu weryfikacji wieku, organ może nałożyć karę pieniężną w wysokości do 250 000 euro lub 4% światowego obrotu z poprzedniego roku obrotowego. Limit stanowi tutaj wartość wyższa.  Ponowne naruszenie przepisów w ciągu 5 lat od dnia wydania pierwszej kary daje urzędowi możliwość nałożenia kolejnej, wyższej kary. Odpowiednio limitami jest 500 000 euro lub 6% światowego obrotu z minionego roku. Co istotne, mechanizm weryfikacyjny oparty o oświadczenie użytkownika o pełnoletności (który dziś jest powszechny) nie jest uznawany przez ustawę za system weryfikacji wieku, co wyraźnie wskazuje przepis. Administratorzy stron pornograficznych będą również musieli wykazać się należytą starannością. Projekt przewiduje bowiem sankcje za wprowadzenie systemu weryfikacji wieku niezgodnego z przepisami ustawy. Kara za to zaniedbanie może wynieść maksymalnie 75 000 euro lub równowartość 1% światowego obrotu z minionego roku.[7]

            Parametry techniczne, które mają definiować zasady działania systemu weryfikacji wieku ustali sam ARCOM po konsultacji z Krajową Komisją ds. Technologii Informacyjnych i Wolności w terminie sześciu miesięcy od uchwalenia i ogłoszenia aktu prawnego. Projekt wskazuje na konieczność poszanowania prywatności użytkowników internetu przez wspomniane wyżej zalecenia ARCOM.[8]

            Dotkliwe kary finansowe nie są jednak jedynym narzędziem do walki z korporacjami udostępniającymi treści pornograficzne nieletnim. Projekt ustawy, który trafił do Zgromadzenia Narodowego, przewiduje także, że w razie niedopełnienia obowiązków wynikających z jej treści, Urząd Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej będzie uprawniony do zablokowania witryn naruszających prawo za pośrednictwem dostawców usług internetowych oraz dostawców systemu DNS.[9] Podmioty te będą zobligowane do zablokowania wskazanych przez ARCOM domen w ciągu czterdziestu ośmiu godzin od wydania odpowiedniej decyzji przez Urząd. Użytkownicy, którzy spróbują wejść na zablokowaną domenę, zostaną przekierowani na stronę informacyjną Urzędu, na której wskazane zostaną przyczyny zastosowania środka blokującego. Blokada zostanie nałożona na okres maksymalnie dwudziestu czterech miesięcy. W myśl projektu ARCOM dokona ponownej oceny systemu weryfikacji wieku (samodzielnie lub na żądanie) co najmniej raz na dwanaście miesięcy i w razie wprowadzenia odpowiedniego systemu wyda decyzję o zniesieniu środków blokujących.[10]

            Projektodawca pochylił się również nad aplikacjami mobilnymi, które również zapewniają dostęp do treści pornograficznych w internecie. Projekt ustawy nakłada na sklepy z aplikacjami identyczne zobowiązania jak na właścicieli portali pornograficznych. Termin podjęcia kroków mających na celu wprowadzenie systemu weryfikacji wieku (lub usunięcie produktów oferujących treści pornograficzne) jest znacznie krótszy i wynosi czterdzieści osiem godzin. Niedopełnienie przez sklepy z aplikacjami tych obowiązków zagrożone jest karą grzywny nieprzekraczającej wysokości 1% jego całkowitego obrotu w poprzednim roku obrotowym.[11]

            Nowatorskim pomysłem na walkę z negatywnym wpływem pornografii na umysły jej odbiorców (również, a może głównie dorosłych) jest wprowadzenie nowego obowiązku informacyjnego na portale pornograficzne. Każda treść przedstawiająca sceny symulujące popełnienie wybranych przestępstw lub wykroczeń z francuskiego kodeksu karnego ma zostać wyraźnie oznaczona jako ukazująca nielegalny charakter przedstawionego tam sposobu zachowania. Część Kodeksu karnego będąca odniesieniem dla tej ustawy reguluje odpowiedzialność karną za przestępstwa seksualne popełniane wobec nieletnich, zgwałcenie, kazirodztwo i inne napaści na tle seksualnym.[12] Rozwiązanie to wydaje się być odpowiedzią na szereg badań wskazujących powiązania między konsumpcją pornografią a agresją na tle seksualnym.[13] W praktyce skuteczność tego rozwiązania może być jednak nieefektywna, podobnie jak obecnie funkcjonujący system weryfikacji wieku na stronach pornograficznych, który oparty jest o oświadczenie użytkownika.

            Przepisy francuskiego projektu ustawy nr 1514 zdają się być poważną i adekwatna odpowiedzią na problem, z którym dziś boryka się Urząd Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej w postępowaniach przeciwko gigantom z branży pornograficznej. Problemem tym był brak kompetencji oraz niejasność przepisów, która utrudniała egzekwowanie prawa przez instytucje państwowe. Jeżeli Zgromadzenie Narodowe zaakceptuje projekt bez większych poprawek co do tej części ustawy, ARCOM będzie mógł blokować portale pornograficzne łamiące francuski porządek prawny bez decyzji sądu, co jest kluczowe dla płynności i skuteczności działań Urzędu.

            Francuski projektodawca nie pochylił się jednak nad dostępnością usługi VPN[14], która umożliwia ominięcie tego typu blokad przez serwery pośrednie znajdujące się poza krajem użytkownika. Brak przepisów regulujących tę lukę może wynikać z braku odpowiednich rozwiązań technologicznych, które byłyby z jednej strony skuteczne, a z drugiej zapewniały pełną prywatność użytkowników. Należy jednak wskazać, że korzystanie z systemu VPN wciąż nie jest powszechne ani darmowe, co pozwala stwierdzić, że francuska ustawa i tak w sposób istotny ograniczy dostępność dzieci do serwisów pornograficznych.

Przykład francuski pokazuje, że ochrona dzieci przed treściami pornograficznymi jest możliwa, a społeczeństwa zachodnie jak najbardziej są zdolne do wykreowania demokratycznych rozwiązań prawnych, które z jednej strony uszanują prywatność i wolność jednostki, a z drugiej skutecznie ograniczą dostęp dzieci i młodzieży do treści pornograficznych, które są zarzewiem szeregu patologii w życiu człowieka, rodziny i społeczeństwa. W Polsce debata nad tego typu ograniczeniami wciąż raczkuje. Warto jednak wskazać, że ostatnimi latami również w naszym kraju rośnie świadomość rosnącej fali problemów związanych z powszechnym dostępem dzieci do pornografii. Dla objęcia nieletnich użytkowników internetu większą ochroną prawną potrzebna jest edukacja polskiej klasy politycznej na temat tej problematyki.

Piotr Zduńczyk
Specjalista ds. kampanii społecznych Instytutu Ordo Iuris

---

[1] CyberFeed, https://cyberfeed.pl/luizjana-wymaga-teraz-rzadowego-dokumentu-tozsamosci-aby-uzyskac-dostep-do-pornhub/ (dostęp 23.11.2023 r.)

[2] France Bleu, https://www.francebleu.fr/infos/societe/pornographie-2-3-millions-de-mineurs-ont-consulte-un-site-porno-en-2022-7259528 (dostęp 21.11.2023 r.)

[3] Wysoka Rada ds. Równości,  https://www.haut-conseil-egalite.gouv.fr/violences-faites-aux-femmes/actualites/article/vigilance-egalite-le-hce-appelle-a-completer-le-projet-de-loi-de-regulation-du (dostęp 21.11.2023 r.)

[4] Francuski Kodeks karny (Code pénal), art. 227-24, https://www.legifrance.gouv.fr/codes/section_lc/LEGITEXT000006070719/LEGISCTA000043405084/?anchor=LEGIARTI000044394218#LEGIARTI000044394218 (dostęp: 22.11.2023 r.)

[5] Francuska Ustawa mająca na celu ochronę ofiar przemocy domowej (LOI n° 2020-936 du 30 juillet 2020 visant à protéger les victimes de violences conjugales), art. 23, https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000042176652 (dostęp: 22.11.2023 r.)

[6] Politico, https://pro.politico.eu/news/french-senate-green-lights-new-rules-on-cloud-social-media (dostęp: 22.11.2023 r.)

[7] Projekt ustawy mającej na celu zabezpieczenie i regulację przestrzeni cyfrowej (Projet de loi n°1514, adopté par le Sénat visant à sécuriser et réguler l’espace numérique), art. 2, https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000042176652 (dostęp: 23.11.2023 r.)

[8] Tamże, art.1

[9] Z j. angielskiego Domain Name System. System informatyczny zapewniający rejestrację nazw domen internetowych oraz ich powiązanie z adresami IP odpowiednich serwerów.

[10] Projekt ustawy mającej na celu zabezpieczenie i regulację przestrzeni cyfrowej (Projet de loi n°1514, adopté par le Sénat visant à sécuriser et réguler l’espace numérique), art. 2, https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000042176652 (dostęp: 23.11.2023 r.)

[11] Tamże, art. 2a

[12] Tamże, art. 4a

[13] Wright P. J., Tokunaga R. S., Kraus A. „A Meta-Analysis of Pornography Consumption and Actual Acts of Sexual Aggression in General Population Studies”, Journal of Communication, v. 66/1, 183-205. https://doi.org/10.1111/jcom.12201 (dostęp: 23.11.2023)

[14] Z j. angielskiego Virtual Private Network. Usługa tworząca zaszyfrowany tunel dla użytkownika, który korzysta z serwerów pośredniczych.