Zjawisko korzystania przez nieletnich z pornografii i obniżający się wiek dzieci, które mają intencjonalny lub przypadkowy dostęp do szkodliwych treści jest poważnym problemem praktycznie na całym świecie. Psychologowie i organizacje zajmujące się dziećmi i rodziną przestrzegają przed destrukcyjnym wpływem treści pornograficznych na psychikę i postawy młodych ludzi. Często skalę szkód, do jakich doprowadziła pornografia można obserwować dopiero po latach.

Niestety im niższy jest wiek osoby nieletniej korzystającej z pornografii, tym większe i trwalsze mogą być konsekwencje wpływu na nią treści pornograficznych. Badania analizujące moment pierwszego zetknięcia z materiałami nacechowanymi seksualnością wskazują średnio na wiek 11 lat. Jednak psychologowie mówią, że w ich gabinetach pojawiają się dzieci, które już dużo wcześniej zetknęły się z pornografią.
Choć najczęściej jest to kontakt przypadkowy, sprowokowany np. przez starsze rodzeństwo
lub kolegów, to nawet incydentalne i krótkie obcowanie z pornografią nie jest obojętne
dla psychiki dziecka i może nieść negatywne konsekwencje, z uzależnieniem włącznie.

Uświadomić zagrożenie, skalę zjawiska i następstwa

Temat pornografizacji dzieci i młodzieży wciąż nie jest dostatecznie nagłośniony. Wielu rodziców, wychowawców, jak również socjologów i polityków nie zdaje sobie sprawy ze skali zjawiska oraz jego fatalnych konsekwencji psychologicznych i społecznych. Pornografia ma bowiem dewastacyjny wpływ na psychikę i postawy dziecka, a w efekcie problemy w życiu dorosłym. Niezmiernie ważna jest więc intensyfikacja debaty społecznej  o konsekwencjach oglądania pornografii przez dzieci i młodzież.

W badaniu Państwowego Instytutu Badawczego NASK z 2022 roku aż 58,5% ankietowanych nieletnich wyznało, że rodzice nigdy nie rozmawiali z nimi o oglądaniu pornografii i tym, co się z nią wiąże. Co bardzo niepokoi, to również liczba dzieci – 33,9%, które twierdzą, że nie potrafią określić, jaki jest stosunek ich rodziców do treści pornograficznych. Co więcej, blisko 60% nieletnich wskazało, że nie są kontrolowani przez rodziców, gdy serfują w sieci. [1]

Bezprecedensowa skala narażenia dzieci i młodzieży na kontakt z treściami pornograficznymi oraz ich negatywny wpływ na rozwój nie tylko psychiczny, ale i fizyczny nieletnich, zaczyna niepokoić także niektórych polityków. W kwietniu 2022 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, w którym zasiadają przedstawiciele 46 państw członkowskich, wezwało poszczególne państwa m.in. do usunięcia luk w ustawodawstwie i praktyce oraz do zapewnienia narzędzi kontroli rodzicielskiej. Wskazano również na konieczność aktywowania debaty publicznej o skutkach konsumowania pornografii i zapewnieniu pomocy nieletnim, którzy są jej ofiarami.[2]

Pornografia i jej wpływ na niedojrzałą psychikę dziecka

Dzieci jako osoby niedojrzałe, o wiele bardziej niż dorośli są skłonne do ulegania presji otoczenia i rówieśników. Mają też większą potrzebę akceptacji ze strony środowiska w którym przebywają. Te czynniki mogą zwiększać ich narażenie na treści pornograficzne. A te, jak podkreślają psychologowie, nie są obojętne dla psychiki nieletnich i mają negatywy wpływ na rozwój emocjonalny i psychospołeczny dzieci i młodzieży.

Psychika dziecka nie jest przygotowana do przetwarzania nieodpowiednich treści.
W trakcie oglądania filmów nacechowanych seksualnie dzieci doświadczają wielu sprzecznych uczuć, których nie rozumieją. Ich niedojrzała psychika i mózg nie radzi sobie
z obrazami, które ma przetworzyć. Jak wskazują badania przeprowadzone na polskich nastolatkach, 22,8% z nich odpowiedziało, że czuje zakłopotanie widząc obrazy i filmy pornograficzne, 23,7% odczuwa zawstydzenie, a 14,9% czuje lęk.[3] Z kolei ankietowana przez NASK starsza młodzież stwierdziła, że odczuwa podniecenie seksualne 33,1%, ciekawość pojawiła się u 26,9%, a 24,5% ankietowanej młodzieży jako pierwsze uczucie wskazywało przyjemność.[4]

American College of Pediatricians, które przestrzega przed szkodliwym wpływem pornografii na nieletnich, w 2016 roku wskazywało, że małe dzieci, które przypadkiem obejrzały materiał pornograficzny objawiały uczucia szoku i wstrętu. Dalej, oglądane obrazy i filmy wywołały u nich poczucie strachu, smutku, ale również złości. Na dalszym etapie u dzieci pojawiły się objawy lęku i depresji.[5]

Niestety nawet jednorazowe i przypadkowe zetknięcie się dziecka z treściami erotycznymi niesie zagrożenie, zwłaszcza, jeśli dziecko nie uzyska na czas odpowiedniego wsparcia psychologicznego oraz będzie narażane na kontakt z kolejnymi obrazami i filmami o podobnej treści. Mechanizm oddziaływania treści nacechowanych seksualnie na mózg jest podobny do wpływu środków psychoaktywnych i z czasem wymaga zapewniania za wszelką cenę silniejszych bodźców, by utrzymać stały dopływ dopaminy do mózgu.

W 2014 roku w czasopiśmie naukowym „JAMA Psychiatry” opublikowano badania,
w których naukowcy zaobserwowali zmiany w sieci czołowo-prążkowej mózgu u osób, które często konsumują pornografię. Autorzy analizy stwierdzili istotne i negatywne powiązanie między liczbą godzin oglądania pornografii a objętością istoty szarej.
Jak stwierdzili, można złożyć, że „częsta aktywacja mózgu spowodowana ekspozycją
na pornografię może prowadzić do zużycia i ograniczenia podstawowej struktury i funkcji mózgu, a także większej potrzeby zewnętrznej stymulacji układu nagrody i tendencji do szukania nowatorskich i bardziej ekstremalnych materiałów o charakterze seksualnym”.[6]

Zniekształcona seksualność i wzrost przestępczości wśród nieletnich

Dzieci nie mając wykształconej w pełni zdolności krytycznego myślenia są bardzo wrażliwe, dlatego narażenie ich na kontakt z pornografią jest szczególnie niebezpieczne. Szkodliwość oglądania materiałów pornograficznych przez młodych ludzi odzwierciedla się w zaburzeniach ich rozwoju neurologicznego, w ich zachowaniach i postawach. Konsekwencje rozciągają się również na życie dorosłe i obejmują wiele obszarów funkcjonowania człowieka, zwłaszcza w życiu rodzinnym.

Kontakt nieletnich z treściami erotycznymi powoduje zbyt wczesne i nasilające się rozbudzenie seksualne, co może skutkować wczesną inicjacją seksualną. Poza tym, u dzieci dochodzi do zatarcia granic między normalnym, dostosowanym do wieku zainteresowaniem płciowością i seksualnością, a hiperseksualizacją. Młodzi ludzie mają wynaturzony obraz relacji intymnych miedzy kobietą a mężczyzną. Pornografia niszczy w nich szacunek
do człowieka, jego godności, prywatności i integralności ciała. Dzieci mogą przejawiać zaś agresję lub wręcz odwrotnie, postawę wycofywania się.

Jak podkreśla American College of Pediatricians, „ze względu na szkodliwość pornografii dla dzieci, nie wolno nigdy wykorzystywać jej jako narzędzia do nauczania o ludzkiej seksualności. W przypadku starszych nastolatków i młodych dorosłych pornografia uczy fałszywej narracji na temat ludzkiej seksualności oraz tworzenia pomiędzy mężczyznami i kobietami zdrowych relacji seksualnych. Utrudnia to młodym mężczyznom i kobietom tworzenie autentycznych, stabilnych związków”.[7]

Treści pornograficzne, które przedstawiają brutalne sceny i instrumentalne traktowanie człowieka, poniżanie go, sprawiają, że dzieci które uczą się poprzez naśladownictwo, powielają te postawy w swoich środowiskach.

Nieletni, którzy mają stały kontakt z pornografią niestety, jak wskazują statystki, są częściej agresywni zwłaszcza wobec rówieśników i młodszych dzieci. W niektórych państwach organy ścigania odnotowały znaczny wzrost liczby przypadków ataków na tle seksualnym właśnie wśród najmłodszych. Takie dane przedstawił np. Narodowy Instytut Statystyczny we Włoszech (ISTAT). W 2020 roku przeanalizował przypadki przemocy i przestępczości wśród młodzieży. Jak się okazało, to właśnie nieletni bardzo często są posiadaczami materiałów z pornografią dziecięcą jak również sprawcami innych przestępstw z nią związanych. W 2018 roku pośród wszystkich przypadków przemocy aż 20,1% było na tle seksualnym, a 9,6% zgłoszonych nieletnich posiadało pornografię dziecięcą.[8]

Pilna potrzeba reakcji

Konsekwencje psychiczne, rodzinne, społeczne czy polityczne pornografizacji współczesnych społeczeństw odczuwalne są coraz mocniej. Rozpadające się związki małżeńskie, niechęć do ich zakładania oraz ich nietrwałość prowadzi do coraz głębszego naruszania wszelkich więzi społecznych. Zmiana znaczenia pojęć takich jak miłość, przez którą coraz częściej rozumie się tylko akt seksualny oderwany od uczuć i odpowiedzialności za drugiego człowieka, tworzy społeczeństwo hedonistyczne, zamknięte na potrzeby drugiego człowieka. Wywoływane pornografią zachowania agresywne podważają zaś poczucie bezpieczeństwa. Dlatego też potrzebna jest społeczna reakcja w postaci skutecznego ograniczania dostępu do pornografii, szczególnie młodym ludziom oraz edukacja społeczna w zakresie jej szkodliwości. W końcu zaś potrzebne jest uderzenie w przemysł pornograficzny niszczący życie nie tylko konsumentów jego wytworów ale też ludzi uwikłanych w jego funkcjonowanie. Często są to nieletnie ofiary przestępstw, np. handlu ludźmi, o czym również nie należy zapominać.

Paweł Kwaśniak – koordynator Projektów Społecznych Instytutu Ordo Iuris

---

[1] Por. Dr Rafał Lange (red.), Marola Błażej, Filip Konopczyński, dr Agnieszka Ładna, Thinkstat, NASK, Nastolatki wobec pornografii cyfrowej. Trajektorie użytkowania, Ogólnopolska Sieć Edukacyjna, Warszawa 2022.

[2] Por. Parliamentary Assembly, Committee on Social Affairs, Health and Sustainable Development, For an assessment of the means and provisions to combat children’s exposure to pornographic content, Report | Doc. 15494, 07 April 2022, https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=29890&lang=en., dostęp na dzień 19.11.2023.

[3] Dr Rafał Lange (red.), Marola Błażej, Filip Konopczyński, dr Agnieszka Ładna, Thinkstat, NASK, Nastolatki wobec pornografii cyfrowej. Trajektorie użytkowania, Ogólnopolska Sieć Edukacyjna, Warszawa 2022, s. 24.

[4] Tamże, s. 25.

[5] Por. L. David Perry, MD, FCP, American College of Pediatricians, The Impact of Pornography on Children, https://acpeds.org/position-statements/the-impact-of-pornography-on-children., dostęp na dzień 19.11.2023.

[6] Simone Kühn, PhD1; Jürgen Gallinat, PhD2,3, „JAMA Psychiatry”, Brain Structure and Functional Connectivity Associated With Pornography Consumption, 2014, https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/article-abstract/1874574., dostęp na dzień 19.11.2023.

[7] L. David Perry, MD, FCP, American College of Pediatricians, The Impact of Pornography on Children, https://acpeds.org/position-statements/the-impact-of-pornography-on-children, dostęp na dzień 19.11.2023.

[8] Por. Commissione parlamentare per l’infanzia e l’adolescenza, Indagine conoscitiva sulle forme di violenza fra i minori e ai danni di bambini e adolescenti, Rzym, 2020, s, 8. www.istat.it/it/files/2020/06/Istat_Memoria-scritta_Violenza-tra-minori_1-giugno-2020.pdf., dostęp na dzień 19.11.2023.

---